Gelezen: Het verborgen brein – John Bargh

Verborgen brein: de kracht van het onbewuste

Na het lezen van “het verborgen brein” was ik alvast één illusie armer: de illusie dat wij grotendeels in volle vrijheid en bewustzijn ons gedrag bepalen. Het geloof in de eigen autonomie, de gedachte dat er altijd keuzevrijheid is.

Oké, zo’n vaart is het niet gelopen, maar het scheelt niet veel. Want als er één ding duidelijk geworden is na het lezen van het boek, dan is het wel dat ons onbewuste veel meer bepaalt dan wij denken. De illusie dat dit niet zo zou zijn, blijkt trouwens de grootste val. Want je kan natuurlijk bewuster leven en jezelf meer in vraag stellen. Zo heb je meer greep op dat onbewuste, al hoeft dat onbewuste echt niet altijd in je nadeel te werken. Dat “verborgen brein” levert ons tonnen voordelen op, al was het alleen maar dat we anders oververmoeid zouden zijn van elke beslissing die we moeten nemen. Je zou het kunnen vergelijken met al die programma’s die op de achtergrond van je pc werken, je merkt er niets van, maar ze zorgen wel dat alles vlotter verloopt.

We zijn verleden, heden en toekomst

Eén van de permisses van “het verborgen brein” is  dat het brein tegelijkertijd in het verleden, heden en toekomst is. Dat lijkt een beetje zweverig, maar het is zo evident als iets. Ons denken en handelen wordt deels bepaald door wat we vroeger hebben meegemaakt, maar het houdt onmiddellijk rekening met wat in het nu gebeurt. Onze dromen en ambities (toekomst) sturen onze handelingen. Soms zijn we ons daar heel erg van bewust, soms ook niet.
Het boek volgt deze drie delen. Verleden, heden en toekomst.

Het verleden

Weinig mensen zullen er aan twijfelen dat wat je vroeger meemaakte deel uitmaakt van je persoonlijkheid en dus ook van je denken en handelen. Maar ons verleden strekt zich verder uit dan ons individuele verleden, wij delen evengoed een evolutionair verleden. Het zit in onze genen om ons voort te planten en om onszelf te beschermen. Als we evolutionair bestemd zijn om onszelf te beschermen, dan betekent dat meteen dat we (onbewust) alles zullen doen voor dat zelfbehoud. Klinkt allemaal logisch en vertrouwd, maar het strekt zich veel verder uit. Zo zijn we van nature angstig om wat anders is, of zeg maar dat we van nature eerder conservatief zijn. Denk maar aan de gevolgen dat dit heeft voor onze visie op migratie.

Dat we van nature zo zijn, betekent niet dat dit per definitie de betere optie is. In het boek komen verschillende experimenten aan bod waaruit blijkt dat mensen onbewust negatief zijn tegenover andere volkeren, het rationele corrigeert als het ware. Hetzelfde geldt voor dat selfish gene, dat zich wil voortplanten. Onbewust oordelen we positiever over mooie mensen (betere vooruitzichten voor onze genen). Opnieuw corrigeert ons rationeel denken het verborgen brein. Die mooie man of vrouw blijkt helemaal niet zo’n fijn karakter te hebben, hoe mooi hij of zij ook is, de aantrekkelijkheid valt snel weg.

Het verleden beperkt zich niet tot het evolutionaire verleden of wat we als kind hebben meegemaakt, de cultuur waarin we zijn opgegroeid bepaalt mee ons denken en handelen. Ons recente verleden (wat we een paar uur geleden hebben meegemaakt) zindert dikwijls nog onbewust na, ook al is het afgesloten. Na een gigantisch stressvolle werkdag, kan de avond thuis echt nog gekleurd worden door die dag.

Intuïtie (heden)

Als er één ding is waarvan we ons bewust zijn dat ons verborgen brein hard aan het werk is, dan is het wel onze intuïtie. Ik vind intuïtie heel intrigerend. Soms ‘weet’ je iets, maar je kan er niet echt de vinger op leggen. Laat staan van naaldje tot draadje uitleggen hoe je iets weet. Soms geven we de voorkeur aan onze intuïtie als we iets beslissen, soms wantrouwen we juist ons gevoel. Ervaring leert dat onze intuïtie er er soms bonk op zit, maar dat is lang niet altijd zo.

In het ‘verborgen brein’ wijdt John Bargh er een heel hoofdstuk aan. ‘Wanneer kan je je intuïtie vertrouwen’ ? Je krijgt van hem een heel set regels in welke gevallen je juist wel of juist niet je intuïtie best volgt. Dit alleen al is een reden om het boek te lezen !

Toekomst

Ik vond dit een fijn deel om te lezen. Zo herkenbaar ! (Maar dat wist ik niet). Het klopt inderdaad dat als ik bezig ben om te trainen voor een (loop-)afstand, ik plots veel meer lopers in onze straat zie. Die lopers waren er natuurlijk al de maanden ervoor, maar toch vallen ze mij nu méér op. Onze bril is gekleurd door wat we willen. Daar ligt immers ook onze focus. Je kan zo ingenomen zijn door een doel (het halen van een deadline op het werk) dat je ondertussen niet door hebt dat je je relatie verwaarloost. Bargh citeert hier enkele interessante onderzoeken zoals het zogenaamde “Barmhartige Samaritaan Onderzoek”. Theologie studenten kregen een opdracht  over de parabel van de barmhartige Samaritaan, waar een noodlijdende wordt geholpen onder tijdsdruk. Die tijdsdruk primeerde op wat zij als fundamentele waarde achtten: het helpen van een medemens. Ze waren zo opgegaan in de tijdsdruk van de (op zich onbelangrijke) opdracht, dat ze de man in nood niet eens zagen.

Laat het onbewuste brein voor je werken

Je hoeft geen hele biografieën te lezen over succesvolle mensen of het woord ‘gewoontes’ of ‘rituelen’ valt wel. Ook jij en ik kunnen er van leren en ze integreren. Hier maken we volop gebruik van het onbewuste. Een gewoonte is pas een gewoonte als ze onbewust gebeurt. Ik sta op, maak het bed, stap naar de badkamer, ga naar het toilet. Daar denk ik niet over na. Net zomin als ik nadenk over het poetsen van mijn tanden. Rituelen kunnen je ontzettende voordelen opleveren, het kost tijd voor je verborgen brein ze over neemt, maar eenmaal het geval, kosten ze nauwelijks moeite.

Over het boek

Aanvankelijk dacht ik dat ik er echt mijn kiezen zou moeten in zetten, maar dit boek las als een trein. Bij iedere bewering staan tal van experimenten om ze te staven. Als je al zou denken ‘dat overkomt mij nooit’, dan moet je dit toch maar eens lezen. We worden allemaal onbewust gestuurd door onze omgeving.
Ik vond het een bijzonder prettig boek dat mij behoorlijk wat wijsheid opleverde, niet enkel over mezelf en mijn eigen denken en handelen, maar evengoed over de maatschappij, waarom sommige zaken zo moeilijk liggen.

Een echte aanrader dus !

Praktisch

John Bargh, Het verborgen brein, Hoe het onbewuste ons gedrag bepaald, uitgeverij Hollands Diep, 2018, 464 blz.  Te koop bij o.a. Bol.com voor €24,99